DR. SONER KOTAN
soner.kotan@marmara.edu.tr
NESNELERİN İNTERNETİ (IOT) NEDİR?
Nesnelerin interneti (IoT), internet üzerinden cihazlar ve sistemler arası bağlantı kurmak ve veri alışverişi yapmak amacıyla yazılımlar, sensörler ve diğer teknolojilerin kullanıldığı, fiziksel nesnelerin ağı olarak tanımlanır. IoT cihazları yalnızca bilgisayar, tablet, telefon gibi cihazlar değildir, üzerinde bir ağ aracılığıyla bilgi paylaşımına imkan veren çip veya çipler bulunan tüm cihazlar IoT cihazıdır.
IoT son yıllarda en önemli teknolojilerden biri haline gelmiştir. Günümüzde beyaz eşyalar, arabalar, ısıtıcılar, bebek monitörleri gibi günlük kullandığımız cihazlarla ağ üzerinden sorunsuz bir şekilde bağlantı kurulabilmektedir. Bulut teknolojileri, büyük veri, mantıksal analiz, mobil teknolojiler ve veri işleme alanlarındaki maliyetin gittikçe azalması sayesinde, fiziksel nesneler minimum insan müdahalesiyle veri toplayabilir ve paylaşabilir duruma gelmişlerdir. Nesnelerin birbirleriyle iletişim halinde olduğu bu hiper bağlantı dünyasında, dijital sistemler tüm bağlı nesneler arasındaki iletişimi görüntüleyebilir, işleyebilir ve kaydedebilir.
IoT’yi mümkün kılan teknolojiler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Düşük maliyetli sensör teknolojisi
- Sensörlerin birbirleriyle ve bulut ile daha kolay iletişim kurabilmesini sağlayan ağ protokolleri
- Bulut bilişim platformları
- Makine öğrenmesi ve mantıksal analiz
- Doğal dil işleme alanındaki gelişmeler
IoT'nin Endüstriyel Uygulamaları
Endüstriyel IoT, bulut teknolojilerini kullanan sensörlerin ve cihazların enstrümantasyonu ve kontrolü ile ilgili olarak, endüstriyel ortamlarda IoT teknolojisinin kullanılmasını ifade eder. Günümüzde endüstride makineden makineye iletişim otomasyon ve kontrol için kullanılmaya başlanmıştır. Endüstriyel IoT, endüstri devriminin dördüncü dalgası olarak görülmekte ve Endüstri 4.0 olarak da isimlendirilmektedir. Endüstriyel IoT’nin en sık kullanımının bulunduğu alanlar: Akıllı üretim hatları, akıllı tarım, akıllı güç şebekeleri, akıllı şehirler, akıllı lojistik, akıllı dijital tedarik zincirleri ve koruyucu ve önleyici bakım hizmetler olarak sayılabilir.
IoT, üretimden sağlık hizmetlerine birçok farklı endüstri kolu tarafından kullanılabilir uygulamalara sahiptir. Özellikle çeşitli sensör teknolojilerinin kullanımına uygun alanlarda IoT kullanımı daha yaygın ve niteliklidir. Bu alanlardan bazıları aşağıdaki gibi özetlenebilir:
Üretimde IoT Kullanımı
Üretim hattında IoT kullanımı, üretim hattının gözlem altında tutulması ve hatta meydana gelebilecek bir problemin ilgili sensörler tarafından hızla algılanması bakımından oldukça etkilidir. Sensörler tarafından tespit edilen sorunlara hızlı bir reaksiyon verilmesi sayesinde üretimde meydana gelecek askamalar minimuma düşürülebilir. Böylece şirketlerin işletme maliyetlerini azaltırken, daha iyi bir zaman yönetimi ve daha iyi varlık performans yönetimini sağlar. Bununla birlikte giyilebilir cihazlar sayesinde çalışanların sağlık durumları da anlık olarak gözlemlenebilir ve iş güvenliği denetimi daha etkin yapılabilir.
Perakende Sektöründe IoT kullanımı
IoT sayesinde perakende şirketlerinde envanter yönetimi daha etkin sağlanabilir, çeşitli analiz yöntemleri kullanılarak tedarik zinciri minimum müdahaleyle optimize edilebilir, bunlara bağlı olarak müşteri deneyimi daha iyi hale getirilebilir ve dolayısıyla işletme maliyetlerinde bir düşüş sağlanabilir. Perakende mağaza ve depolarında raf yönetimleri de çeşitli sensörler aracılığıyla denetlenebilir ve bulut tabanlı uygulamalar sayesinde bilgiler bir merkezden görüntülenebilir.
Sağlık Hizmetlerinde IoT kullanımı
Sağlık sektöründe IoT kullanımı kendi içinde de dallara ayrılmaktadır. Hastaların takip edilme gereği duyulan sağlık bilgileri, çeşitli giyilebilir sensörler aracılığıyla anlık olarak takip edilebilir. Bu da hem hasta hem de doktor açısından zaman kaybının engellenmesini sağlayabilir. Bununla birlikte, sağlık merkezi içerisindeki çeşitli medikal araçların tam konumunun ve çalışma durumunun bilinmesi de yine IoT yönetimi sayesinde gerçekleştirilebilir. Bu da sağlık merkezi içindeki zaman kaybını önlemek ve hasta memnuniyeti açısından önemlidir.
Kamu Sektöründe IoT Kullanımı
Kamu sektöründe IoT kullanımı çok geniş bir alana yayılmaktadır. Elektrik, su, doğalgaz gibi hizmetlerdeki aksaklıklar ve kesintiler, IoT uygulamaları sayesinde çok daha kolay tespit edilerek müdahale edilebilir. Ayrıca arıza durumlarda arıza nedeninin daha hızlı tespitinde de Iot uygulamaları süreci oldukça kolaylaştırır ve hızlandırır.
Güvenlik kameraları ve benzeri güvenlik amaçlı sensörlerle birlikte yapay zekanın kullanılması, kamu güvenliğini sağlamada önemli bir rol oynar.
Lojistik Sektöründe IoT Kullanımı
Iot kullanımı lojistik sektöründe de geniş bir kullanım alanına sahiptir. Taşınan yüklere ve ortama ait çeşitli veriler bulut sistemine bağlı sensörler aracılığıyla toplanarak merkezi bir değerlendirme yapılabilir. Örneğin belirli bir sıcaklığın veya nem oranının altında muhafaza edilmesi gereken ürünlerin nem ve sıcaklık koşulları anlık olarak gözlemlenebilir. Taşımada kullanılan Tren, uçak, gemi, kamyon gibi araçlar üzerine yerleştirilen sensörler sayesinde konum, genel araç durumu, hava şartları gibi birçok bilgiye ulaşılabilir. Bu bilgiler taşıma işleminin en verimli hale getirilmesi ve olası aksaklıkların önceden kestirilmesi açısından oldukça kullanışlıdır.
Otomotiv Sektöründe IoT Kullanımı
IoT otomotiv sektöründe hem üretim bandı hem de üretim sonrasında kullanılmaktadır. Üretim bandında IoT kullanımı, hattın gözlem altında tutulması, meydana gelmesi muhtemel hataların ve arızaların sensörler aracılığıyla belirlenmesi ve uygun önlemlerin alınmasında kullanılırlar. Üretim sonrasında ise araç içine yerleştirilen sensörler kullanılarak, araca ait birçok parametrenin olması gereken değer aralıklarında olup olmadığı kontrol edilebilir. Bu değerleri gerek sürücü gerekse bakım/onarım servisi için oldukça değerli bilgiler sağlamaktadır. Araca ait birçok parametre kullanılarak arızalara hızla müdahale edilebilmektedir.
Eğitim Sektöründe IoT Kullanımı
IoT eğitim sektöründe öğrenciler, öğretmenler ve eğitim kurumları için birçok yeniliğin önünü açmıştır. Öğrenciler açısından bakıldığında, kağıt kullanımının hızla tablet ve laptop kullanımına doğru kaydığı görülmektedir. Bu sayede gerekli tüm bilgiler öğrencilerin parmakları ucundadır. Öğrenciler kolaylıkla ulaşabildikleri bu bilgileri kullanarak evde veya sınıfta kendi bireysel hızlarında aynı eğitim deneyimine sahip olabilirler. Bu avantaj öğrenciler kadar öğretmenlere da fayda sağlamaktadır. Öğretmenler öğrencilere ait öğrenme hızı, çalışma sıklığı gibi bilgilere gerekli durumlarda erişebilirler. Öğrenimin değerlendirilmesi sırasında da kağıt üzerindeki manuel işlemler yerine ağa bağlı cihazlar kullanılarak hızlı ve etkili bir değerlendirme yapılabilmektedir. Eğitim kurumları açısından ise yukarıda belirtilenler dışında, eğitim ortamının sıcaklık, nem, aydınlatma, devam durumu, program takibi gibi çeşitli verileri tek bir merkezden görüntülenebilir ve gerekli önlemler alınabilir.
Tarım Sektöründe IoT Kullanımı
İnsan nüfusunun artmaya devam ettiği, iklim değişikliklerinin kendini iyice hissettirmeye başladığı günümüzde tarım endüstrisi birçok aşılması gereken güçlükle karşılaşmaktadır. Bu güçlüklerin üstesinden gelebilmek ve artan tarım ürünü ihtiyacını karşılamak için hassas tarım ölçüm cihazları, tarım drone’ları ve akıllı tarım uygulamaları kullanımı gittikçe yaygınlaşmaktadır. Böylece topraktaki ve havadaki nem oranı, ve sıcaklık gibi bilgiler çeşitli sensörler aracılığıyla tek bir merkezde toplanabilir. Tarlaların izlenmesi, tohum ekilmesi, sulama ve ilaçlama gibi işlemler için tarımsal drone’lar kullanılabilir. Akıllı seralar oluşturularak içindeki hava akımı, sıcaklık, ışık miktarı, nem gibi bilgiler toplanabilir ve gerektiğinde bunlara otomatik veya manuel olarak müdahale edilebilir.
IoT’nin Güvenliğinin Sağlanması
Günümüzde hayatımızın her alanına girmekte olan IoT, internet bant genişliğinin artması, ağa bağlı cihaz sayısının artması, entegre yapay zeka ve büyük veri sayesinde çok daha geniş kullanım alanları bulacaktır. 2025 yılına gelindiğinde IoT cihaz sayısının 21 milyarın üzerine çıkacağı tahmin edilmektedir.
IoT kullanımının yaygınlaşması, akıllı şehirler, otonom arabalar, akıllı tarım, akıllı evler gibi birçok kavramın günlük hayatımıza girmesini sağlamaktadır. Daha hızlı, daha güvenli, daha düzenli ve daha kontrol edilebilir sistemlerin ortaya çıkmasının yanı sıra; IoT cihazlarının ağlara bağlı olması nedeniyle yeni bir güvenlik sorunu da ortaya çıkmaktadır. Üretim, tarım, sağlık, otomotiv gibi alanlarda güvenlik artarken; bu sistemlerin kontrolünde kullanılan ağların güvenliği büyük bir öneme sahip olmaya başlamıştır.
Bu sistemlere yapılacak herhangi bir siber saldırı, günlük hayatta çok büyük olumsuzluklara yol açabilir. 2016 yılında IoT’ye yönelik bir kötü amaçlı yazılımla ilk defa karşılaşılmıştır. DVR ve güvenlik kameraları gibi cihazlara bağlı bilgisayarları hedef alacak şekilde yapılan DDoS (Distributed Denial of Service) saldırısında, dünyanın en büyük web sitesi barındırma şirketlerinden birinin hizmetlerinde saatlerce aksama yaşanmış ve birçok tanınmış web sitesi hizmetlerini saatlerce durdurmak zorunda kalmıştır. Bu gibi saldırılar gelecekte de sıklıkla yaşanacaktır. Ağa bağlı cihaz sayısı arttıkça güvenlik de kontrolü zor hale gelecektir. Makine öğrenmesi, yapay zeka ve büyük veri sayesinde bu tür saldırılara karşı alınacak önlemler de çeşitlendirilebilir.
